خلاصه این آیه آن است كه براى یك موحد و مسلمان مكتبى، خدا و رسول و جهاد در راه خدا باید از پدر و فرزند و برادر و همسر و اقوام و ثروت و تجارت و خانه مسكونى محبوبتر باشد، آنها را به خطر اندازد نه مكتب را، از آنها دست بكشد نه از خدا و رسول و جهاد، به طور كلى اینها نمى‏توانند بهانه باشند، و گر نه آن مؤمن، فاسق است و از بندگى ساقط شده و در ضلالت مى‏باشد.(1)

نكته‏ ها و اشاره ‏ها:

1. هنگامى كه به مسلمانان دستور جهاد داده شد، برخى به فكر پدران، برادران و فرزندان كافر خویش بودند كه مى‏بایست با آنان بجنگند، و برخى دل در گرو سرمایه‏ها و تجارت خویش داشتند كه تا حد زیادى در دست مشركان بود و با مسافرت‏هاى آنان به مكه رونق مى‏گرفت و گروهى نیز كه خانه‏هاى خوبى در مكه داشتند، از ویرانى یا تعطیلى آن‏ها در جنگ هراس داشتند.
این آیه ناظر به حال این افراد بوده و به آنان سخت هشدار مى‏دهد.
2. در آیه به سرمایه‏هاى هشت‏گانه زندگى مادى بشر اشاره شده است كه چهار قسمت آن‏ها یعنى پدران، فرزندان، برادران و همسران، به گروه خویشان نزدیك مربوط است و قبیله نیز به گروه اجتماعى بشر مربوط مى‏باشد و دو قسمت نیز به سرمایه و كار انسان‏ها ارتباط دارند و سرانجام به مسكن و خانه‏هاى پر ارزش اشاره شده است.
3. مقصود آیه آن نیست كه انسان سرمایه‏هاى اقتصادى و عواطف انسانى خود را نادیده بگیرد، بلكه منظور آن است كه معیار ایمان واقعى را بیان كند. مؤمن واقعى كسى است كه بر سر دو راهى حق و باطل، عشق به امور اقتصادى و زن و فرزند و خویشان، او را از خدا، پیامبر و جهاد باز نكند؛ مؤمن واقعى كسى است كه امور اقتصادى در نظرش از دین او مهم‏تر نباشد.
4. آیه شامل همه‏ى مسلمانان در همه‏ى عصرها مى‏شود؛ در جهان امروز نیز اگر مسلمانان براى جهاد آماده نباشند و منافع مادى خود را بر رضاى خدا و رسول ترجیح دهند، آینده آنان تاریك خواهد شد و به خطر خواهند افتاد.
5. ترجیح امور مادى بر خدا، پیامبر و جهاد، نوعى نافرمان‏بردارى و فسق است، و این‏گونه دل‏باختگان زرق و برق زندگى مادى، شایستگى هدایت الهى را ندارند.
6. در آیه، با جمله‏اى مبهم و سربسته دل‏باختگان دنیا تهدید شده‏اند؛ یعنى كسانى كه منافع مادى خود را بر رضاى خدا مقدم مى‏دارند، صبر كنند تا كیفر الهى برسد، و یا این‏كه خدا پیروزى پیامبرش را از راه دیگرى و به واسطه‏ى افراد شایسته‏ترى تحقق بخشد.
7. آیه نفرموده است كه خویشاوندان و سرمایه‏هاى مادى خود را دوست نداشته باشید، بلكه فرموده است آن‏ها را بیش‏تر از خدا و پیامبرش و جهاد دوست نداشته باشید.(2)

 پی‌نوشت ها:

1. تفسیر احسن الحدیث، ج‏4، ص: 207
2. تفسیر قرآن مهر، ج‏8، ص: 175و 176