اگر خدا بندگانش را بیشتر از همه موجودات دوست دارد، پس چرا شیطان را آزاد گذاشت تا آن‌ها را به جهنم بکشد؟ ...

پاسخ:
محبت خداوند هماهنگ با رحمت، عدالت و حکمت او است و کلیه کارها و احکام او، مبتنى بر عدالت، حکمت و رحمت است.
خداوند از مادر مهربان‏تر است وبندگان خود را دوست دارد و این امرى قطعى و مسلّم است؛ بلکه مهربانى‏هاى پدر و مادر و دیگران، همه جلوه‏هایى از رحمت و عنایت الهى است. او این همه عشق و محبت را در ضمیر والدین نهاده است تا آنان با میل و علاقة تمام تلاش خود را جهت رشد فرزندان به کار گیرند،اما باید متوجه این نکته بود که بین محبت‏هاى الهى و غیر الهى، تفاوتى عمده وجود دارد و آن اینکه محبت مادر، غالباً احساسى بیش نیست و در بعضى از موارد برخلاف حکم عقل، حق و عدالت است. در حالى که لطف و رحمت الهى هرگز جدا از عدل، حکمت و سنت‏هاى حکیمانة پروردگار در نظام خلقت نیست.
اما ابلیس از آفریدگان خداوند واز جنیان است و مدت‏ طولانى خداوند را عبادت کرده بود، و به واسطه نافرمانى از خداوند، از درگاه او رانده شد و از این پس به نام شیطان شناخته مى‏شود. شیطان بر هر موجودى گفته مى‏شود که انسان را فریب دهد، خواه از جنیان باشد یا از انسان‏ها، بنابراین، شیطان از ابتدا شیطان آفریده نشد. در ابتدا پاک و مخلوقى چون سایر مخلوقات خدا در اطاعت پروردگار و از مقربان درگاه ربوبى بود، اما بر اثر یک امتحان که احترام به آدم بود، لغزید (1) و از درگاه الهى رانده شد.(2) شیطان در برابر آن همه عبادت، از خداوند تقاضاى زنده ماندن تا روز قیامت را کرد و خداوند او را تا آن روز مهلت داد.
شیطان آفریده نشد تا خلایق را بفریبد. او فریب نفس خویش را خورد و از خداوند مهلت خواست تا دنیا هست، او نیز باشد، و از آن پس قسم خورد تا انسان‏ها را بفریبد مگر کسانى را که مؤمن باشند.(3) و خداوند این مهلت را به شیطان داد .
اما چرا مهلت را از طرف خداوند یافت ، مى‏توان گفت فلسفه وجود شیطان براى انسان، همانند وجود قواها و غرایز و نفس امارة درون آدمی است که انسان‏ها را به سوى بدى و دور شدن از خدا امر مى‏کنند. از طرف دیگر گرایش به سوى کمال و نیکى و خرد و رسولان و پیامبران الهى، در مقابل آنها قرار مى‏گیرد تا انسان‏ها را به کمال و خوشبختى سوق دهد. تنها در صورت وجود هر دو نیرو در انسان است که وى مى‏تواند با اختیار خود، یکى از دو راه را انتخاب کند تا به سعادت یا شقاوت برسد. بنابراین اگر نفس اماره و نیروهاى سرکش و شیطان‏ها نبودند، انسان نمى‏توانست در معرض آزمون الهى قرار گیرد و با نفى و مبارزه با آنها، موجب شکوفا شدن استعدادهاى عالى انسانى و سیر در مسیر کمال و خوشبختى و سعادت ابدى شود، پس شیطان شر مطلق نیست.
«علامه طباطبایى» فرموده است: «اگر شیطانى نبود، نظام عالم انسانى هم نبود، و وجود شیطانى که انسان را به شر و معصیت دعوت کند، از ارکان نظام عالم بشریت است، و نسبت به صراط مستقیم، او به منزله کناره و لبه جاده است و معلوم است که تا دو طرفى براى جاده نباشد، متن جاده هم فرض نمى‏شود».(4)