آخرت: جهان واپسين، عالم پس از دنيا

زيان‌كاران و معذّبان در آخرت:

1.‌كافران: هر كه جز اسلام، دينى ديگر جويد، هرگز از وى پذيرفته نشود و در آخرت از زيان*كاران است: «و‌مَن يَبتَغِ غَيرَ الإِسلـمِ دِيناً فلَن‌يُقبلَ مِنه و هو فِى الأَخِرةِ مِن الخسرِينَ.» (آل‌عمران/3، 85) كافران در دنيا و آخرت به سختى عذاب شده، ياورانى نخواهند داشت. (آل‌عمران/3،56) آيات فراوان ديگرى ازجمله نمل27/4و 5‌؛ مائده/5‌،5‌؛ رعد/13،33 و 34؛ آل‌عمران/3،21 و 22 و 176 نيز به همين نكته اشاره دارد؛ هم‌چنين قرآن به عذاب قوم عاد (فصلت/41،15 و 16)، فرعون (نازعات/79، 17 و 25) و يهود (مائده/5‌، 41) در آخرت اشاره كرده است. 2. مشركان*: كسانى كه براى خدا شريكانى قرار دادند، در زندگى دنيا و آخرت عذاب مى‌شوند:«و‌جَعلوا لِلّهِ شُرَكاءَ ... * لَهُم عَذابٌ فِى الحَيوةِ الدُّنيا و لَعذابُ الأَخِرةِ أَشقُّ.» (رعد/13،33 و‌34) 3. منافقان: خدا به مردان وزنان منافق و كافران، آتش جهنّم را وعده داده است و اعمال آنان رادر دنيا و آخرت تباه مى‌سازد: «وَعدَاللّهُ المُنـفِقينَ والمُنـفِقـتِ والكُفَّارَ...» (توبه/9، 68‌و‌69) نيز 41 مائده/5 و 74 توبه/9. 4. قاتلان پيامبران و عدالت‌خواهان: كسانى كه پيامبران و عدالت خواهان را به ناحق مى‌كُشند، اعمالشان در دنيا و آخرت، به هدر مى‌رود: «إِنَّ الَّذينَ ... و يَقتلونَ النَّبيِّينَ بِغيرِ حَقّ و يَقتُلونَ الَّذينَ يَأمُرونَ بِالقِسطِ مِنَ النَّاسِ فَبشِّرهُم بِعذاب أَليم * أُولـئِكَ الَّذينَ حَبِطَت أَعمـلُهُم فِى‌الدُّنيا والأَخِرةِ.» (آل‌عمران/3،21 و22) 5‌. محاربان و مفسدان در زمين: سزاى كسانى كه با خدا و پيامبر او مى‌جنگند و در زمين به فساد مى‌كوشند، عذابى بزرگ در آخرت است: «إِنَّما جَزؤُاْ الَّذينَ يُحارِبونَ اللّهَ و رَسولَهُ و يَسعونَ فِى الأَرضِ فَساداً ... و لَهُم فِى الأَخِرَةِ عَذابٌ عَظِيمٌ.» (مائده/5‌،33) 6‌. آزار دهندگان خدا و پيامبر: كسانى كه به خدا وپيامبر او آزار مى‌رسانند، بى‌ترديد، خدا آنان را در دنيا و آخرت لعنت كرده و برايشان عذابى خفّت‌آور آماده ساخته است:«إِنَّ الَّذينَ يُؤذونَ اللّهَ و رَسولَه لعَنهُمُ اللّه فِى الدُّنيَا والأَخِرةِ.» (احزاب/33،57) 7. مرتدان: مسلمانانى كه از دين خود برگشته، در حال كفر بميرند، كردارشان در دنيا و آخرت تباه مى‌شود و اهل آتشند: «و‌مَن يَرتدِد مِنكُم عَن دينِهِ فَيمُت و هُو كافِرٌ فَأُولـئِكَ حَبِطَت أَعمـلُهم فِى الدُّنيا و الأَخِرةِ و أُولـئِكَ أَصحـبُ النَّارِ هُم فيهَا خـلدونَ» (بقره/2،217) و نيزآيات 5 مائده/5‌؛ 74‌توبه‌/‌9؛ 106 و 109 نحل/16. 8‌. اشاعه دهندگان زشتى: كسانى كه دوست دارند در ميان مردم باايمان، زشتى‌ها شيوع يابد، براى آنان در دنيا و آخرت عذاب دردناكى است: «إِنَّ الَّذينَ يُحبّونَ أَن تَشيعَ الفـحِشةُ فِى الَّذينَ ءَامَنوا لَهُم عَذابٌ أَليمٌ فِى الدُّنيا و الأَخِرةِ.» (نور/24،19) 9. خريداران سِحر: هركس خريدار متاع سِحر باشد، در آخرت بهره‌اى ندارد: «و‌لقد عَلِموا لَمَن اشتره ما لَهُ فِى الأَخِرةِ من خَلـق.» (بقره/2،‌102) 10. تهمت‌زنندگان: كسانى كه به زنان پاك‌دامن و با ايمان نسبت زنا مى‌دهند، در دنيا و آخرت لعنت شده‌اند، و‌براى آن‌ها عذابى بزرگ خواهد بود: «إِنَّ الَّذينَ يَرمونَ المُحصَنـتِ الغـفلـتِ المُؤمنـتِ لُعِنوا فِى الدُّنيا و الأَخِرةِ و لَهُم عَذابٌ عَظيمٌ.» (نور/24،23) 11. دنياطلبان: كسانى كه زندگى دنيا و زيور آن را بخواهند ... در آخرت جز آتش برايشان نيست: «مَن كانَ يُريدُ الحَيوةَ الدُّنيا و زِينتَها ... * أُولـئِكَ الَّذينَ لَيسَ لَهُم فِى الأَخرةِ إِلاَّ النَّارُ» (هود/11،15 و 16) و كسى كه كشت اين دنيا رابخواهد، به او از آن مى‌دهيم و در آخرت او رانصيبى نيست. (شورى 42/20) نيزآيه 200 بقره/2. 12. بازدارندگان مردم از مساجد و ويران‌كنندگان آن: خداوند به چنين كسانى خوارى دنيا و عذاب آخرت را وعده داده است: «و‌مَن أَظلَمُ مِمَّن مَنعَ مَسـجدَ اللّهِ أَن يُذكَر فِيها اسمُهُ و سَعى فِى خَرابِها ... لَهُم فِى الدُّنيا خِزىٌ و لَهُم فِى الأَخِرةِ عَذابٌ عَظِيمٌ».(بقره/2،114) 13. پيمان‌شكنان: كسانى كه پيمان خدا و سوگندهاى خود را به‌بهاى‌ناچيز مى‌فروشند، آنان را در آخرت بهره‌اى نيست: «إِنَّ الَّذينَ يَشترونَ بِعهدِ اللّهِ و أَيمـنِهِم ثَمناً قَليلا أُولـئِكَ لاَخَلـقَ لَهُم فِى الأَخِرةِ.» (آل‌عمران/3، 77)

منابع:

آموزش عقايد؛ احياء علوم الدين، غزالى؛ الامالى، طوسى؛ انسان از آغاز تا انجام؛ اوپانيشاد؛ بحارالانوار؛ به سوى جهان ابدى؛ بودا؛ پادشاهى خدا؛ پيام قرآن؛ تاريخ جامع اديان؛ التحقيق فى كلمات القرآن الكريم؛ التفسير الكبير؛ تفسير القرآن الكريم، ملاصدرا؛ تفسير موضوعى، جوادى آملى؛ تفسير نور الثقلين؛ جامع‌البيان عن تأويل آى القرآن؛ الجامع لأحكام القرآن، قرطبى؛ الحكمة المتعاليه، ملاصدرا؛ الذخيره؛ رسائل اخوان الصفا؛ شرح منظومه، سبزوارى؛ الشواهد الربوبيّه؛ شيعه در اسلام؛ عقل و اعتقاد دينى؛ علم اليقين؛ عوالى اللئالى؛ گنجينه‌اى از تلمود؛ مجمع‌البيان فى تفسيرالقرآن؛ مجموعه آثار، بازرگان؛ مجموعه آثار، مطهرى؛ المظاهرالالهيه؛ معارف قرآن؛ معاد از نگاه وحى و فلسفه؛ معاد از نظر روح و جسم؛ معادشناسى؛ المعجم المفهرس؛ مفاتيح الغيب؛ منتخبى از آثار حكماء؛ المنقذ؛ الميزان فى تفسير القرآن؛ نثر طوبى؛ نهج البلاغة.
على خراسانى





[1] لسان‌العرب، ج‌1، ص‌87‌، «اخر».
[2] شرح فصوص الحكم، ص‌45.
[3] رحمة‌من‌الرحمن، ج4، ص270؛ روح‌البيان، ج1، ص348؛ تفسير ملاصدرا، ج‌6‌، ص‌153.
[4] شرح اسماء اللّه الحسنى، ص‌128.
[5] شرح فصوص الحكم، ص‌45.
[6] البرهان، ج‌7، ص‌437.
[7] شرح فصوص الحكم، ص‌118.
[8] همان، ص‌390.
[9] شرح اسماء اللّه الحسنى، ص‌129؛ اسماء الحسنى، ص‌40.
[10] نهج البلاغه، خطبه 163، ص‌306.
[11] همان، خطبه 96، ص‌171.
[12] الكافى، ج‌1، ص‌115؛ البرهان، ج‌7، ص‌435.
[13] روح‌البيان، ج‌9، ص‌346.
[14] اسماءالحسنى، ص‌38.
[15] لوامع البينات، ص‌325‌ـ‌328.
[16] مفاهيم القرآن، ج‌6‌، ص‌128.
[17] لوامع‌البينات، ص‌325‌ـ‌327؛ مجمع‌البيان، ج‌9، ص‌346؛ كشف‌الاسرار، ج9، ص‌476.
[18] الموسوعة الذهبيه، ج‌6‌، ص‌245.
[19] الميزان، ج‌19، ص‌146.
[20] الميزان، ج‌19، ص‌145.
[21] مجموعه آثار، ج‌2؛ حيات اخروى، ص‌502‌.
[22] الميزان، ج‌7، ص‌27.
[23] عقل و اعتقاد دينى، ص‌322؛ معاد در نگاه وحى و فلسفه، ص‌7 تا 35 و 105 و 106 و 117 و 118؛ مجموعه آثار، ج‌1، عدل الهى، ص201 ـ 203.
[24] تاريخ جامع اديان، ص‌7 ـ 10 و 23 و 31 و 57 و 59 و 91 و 324؛ به سوى جهان ابدى، ص‌15 ـ 47.
[25] مجموعه آثار، بازرگان، ج‌9، درس ديندارى، ص‌322.
[26] اوپانيشاد، ص‌69 و 113 و 263 و 311؛ بودا، ص‌381 ـ 406.
[27] الحكمة المتعاليه، ج‌9، ص‌181 و 182.
[28] گنجينه‌اى از تلمود، ص‌362 ـ 365.
[29] مجموعه آثار، بازرگان، ج‌1، ذره بى انتها، ص‌465 و ج‌9، درس ديندارى، ص‌322.
[30] مجموعه آثار، ج 4، معاد، ص 621 و 622 و 634.
[31] معارف قرآن، ص 482؛ آموزش عقايد، ج 3، ص 5.
[32] مجموعه آثار، ج‌2؛ حيات اخروى، ص‌530 ـ 534‌.
[33] شيعه در اسلام، ص‌102.
[34] المعجم المفهرس، «آخرت».
[35] التحقيق، ج‌1، ص‌45 و 46.
[36] مجمع‌البيان، ج‌1، ص‌123.
[37] تفسير ملاصدرا، ج‌1، ص‌303.
[38] التفسير الكبير، ج‌28، ص‌303. 
[39] معادشناسى، ج‌2، ص‌263 و 264 و 267.
[40] مفاتيح الغيب، ج‌2، ص‌720؛ التحقيق، ج‌1، ص‌46.
[41] الميزان، ج‌2، ص‌122 و 11، ص‌8‌.
[42] التحقيق، ج‌1، ص‌46.
[43] مفاتيح الغيب، ج‌2، ص‌720.
[44] جامع‌البيان، مج‌2، ج‌24، ص‌90؛ قرطبى، ج‌19، ص‌90.
[45] احياء علوم‌الدين، ج‌1، ص‌199 و 201.
[46] مفاتيح الغيب، ج‌2، ص‌688 و 689‌.
[47] حاشيه بر شرح منظومه، ص‌45.
[48] الحكمة المتعاليه، ج‌9، ص‌157 و 203 و 204؛ الميزان، ج‌12، ص‌88 و 89‌.
[49] الشواهدالربوبيّه، ص267 و 268؛ مفاتيح‌الغيب، ج2، ص686ـ689‌.
[50] رسائل اخوان الصفا، ج‌3، ص‌294.
[51] مجموعه آثار، ج‌2، حيات اخروى، ص‌523‌.
[52] علم اليقين، ج‌2، ص‌1056 ـ 1064.
[53] پادشاهى خدا، ص‌126.
[54] مجموعه آثار، ج‌4، معاد، ص‌809‌.
[55] الذخيره، ص‌527‌؛ نظريّات علم كلام، ص‌487 و 488.
[56] مفاتيح الغيب، ج‌2، ص‌764.
[57] المظاهر الالهيّه، ص‌93 و 94؛ جامع البيان، مج‌13، ج‌25، ص64 و 65‌؛ علم اليقين، ج‌2، ص‌1294.
[58] الميزان، ج‌4، ص‌22 و 23، الحكمة المتعاليه، ج‌9، ص‌319.
[59] الميزان، ج‌20، ص‌148.
[60] الميزان، ج‌12، ص‌320؛ الذخيره، ص‌524‌؛ المنقذ، ج2، ص‌181 و 203.
[61] مجموعه آثار، بازرگان، ج‌1، ذره بى‌انتها، ص‌503‌.
[62] الامالى، طوسى، ص‌237؛ بحار الانوار، ج‌101، ص‌103.
[63] علم اليقين، ج‌2، ص‌1293 و 1294 و 1318.
[64] الميزان، ج‌13، ص‌325؛ مجموعه آثار، ج‌2، حيات اخروى، ص521 و 522‌؛ معاد در نگاه وحى و فلسفه، ص‌326 و 329.
[65] الميزان، ج‌15، ص‌95 و ج‌7، ص‌50‌.
[66] جامع‌البيان، مج‌11، ج‌21، ص‌16 و 17.
[67] الميزان، ج‌19، ص‌229 و ج‌12، ص‌58‌.
[68] همان، ج18، ص327؛ مجموعه آثار، ج1، عدل الهى، ص297 و 301 و 337.
[69] الميزان، ج‌13، ص‌70؛ الحكمة المتعاليه، ج‌9، ص‌175 و 176.
[70] نورالثقلين، ج‌3، ص‌147 و 148.
[71] الميزان، ج‌12، ص‌318.
[72] بحارالانوار، ج‌8‌، ص‌288.
[73] الميزان، ج‌4، ص‌22.
[74] مجموعه آثار، ج‌2، حيات اخروى، ص‌524‌.
[75] مجموعه آثار، ج‌1، عدل الهى، ص‌221 ـ 223 و ج‌4، معاد، ص‌624 و 625‌؛ به سوى جهان ابدى، ص‌371 و 372.
[76] الحكمة المتعاليه، ج‌9، ص‌307 و 308.
[77] همان، ج9، ص‌314؛ الميزان، ج11، ص‌7.
[78] آغاز و انجام، ص‌23.
[79] الحكمة المتعاليه، ج‌9، ص‌319.
[80] الميزان، ج‌3، ص‌96 و ج‌20، ص‌106 و ج‌13، ص‌322.
[81] مجموعه آثار، ج‌2، حيات اخروى، ص‌524‌.
[82] مفاتيح‌الغيب، ج‌2، ص‌711؛ منتخباتى از آثار حكما، ج‌2، ص‌37.
[83] مفاتيح‌الغيب، ج‌2، ص‌711؛ منتخباتى از آثار حكما، ج‌2، ص‌37.
[84] نثر طوبى، ج‌1، ص‌12.
[85] الميزان، ج‌7، ص‌280.
[86] همان، ج‌16، ص‌366.
[87] معاد از نظر روح و جسم، ج‌1، ص‌44.
[88] مجمع‌البيان، ج‌1، ص‌387.
[89] تفسير موضوعى، ج‌2، ص‌545‌.
[90] معارف قرآن، ص‌502‌؛ مجموعه آثار، ج‌2، حيات اخروى، ص‌520‌.
[91] مجموعه آثار، ج‌1؛ عدل‌الهى، ص‌237.
[92] همان، ص‌238.
[93] بحار الانوار، ج‌7، ص‌228 و 229.
[94] مجموعه آثار، ج 1، عدل الهى، ص 202 ـ 204.
[95] المظاهر الالهيّه، ص‌86‌؛ پادشاهى خدا، ص‌127.
[96] عوالى اللئالى، ج‌1، ص‌267.
[97] الميزان، ج 18، ص 40.
[98] مجمع‌البيان، ج7، ص416؛ الميزان، ج‌16، ص‌76.
[99] الحكمة المتعاليه، ج‌9، ص‌153.
[100] جامع‌البيان، مج‌2، ج‌2، ص‌502‌.
[101] مجمع‌البيان، ج‌4، ص‌453.
[102] التفسير الكبير، ج‌31، ص‌149.
[103] الميزان، ج‌12، ص‌13.
[104] همان، ج‌18، ص‌40.
[105] نهج البلاغه، حكمت 103، ص‌672‌.
[106] مجموعه آثار، ج‌16، سيرى درنهج‌البلاغه، ص‌584‌.
[107] الميزان، ج‌13، ص‌169.
[108] مجمع‌البيان، ج‌6‌، ص‌663 و 664‌.
[109] معارف قرآن، ص‌502 و 503‌.
[110] مجموعه آثار، ج‌16؛ سيرى درنهج‌البلاغه، ص‌583‌.
[111] مجمع البيان، ج‌1، ص‌530‌.
[112] مجمع البيان، ج‌7، ص‌416.
[113] الميزان، ج‌1، ص‌44 و 45.
[114] مجمع‌البيان، ج 1، ص 135.
[115] الميزان، ج‌15، ص‌31 و 33.
[116] پيام قرآن، ج‌5‌، ص‌403.

آخرت: جهان واپسين، عالم پس از دنيا

عوامل غفلت از آخرت و تكذيب آن:

هر انسان حق‌طلب درباره آخرت حساسيّت ويژه‌اى دارد؛ چنان كه يقين به آخرت در آيه «... بالأخِرة هُم يوقِنون»(بقره/2، 4) از صفات انسان‌هاى پاك سرشت دانسته شده است،[113] و قرآن نيز به انديشه درباره آخرت و حوادث مربوط به آن دعوت كرده (عنكبوت/ 29، 20) ولى از آن جا كه آخرت براى انسان‌ها نامحسوس است، به علل گوناگونى مورد غفلت و تكذيب قرار مى‌گيرد. 1. سطحى‌نگرى: غافلان از آخرت، فقط ظاهرى از زندگى دنيا را مى‌شناسند:«يَعلَمُونَ ظـهِراً مِنَ الحَيوةِ الدُّنيا وَ هُم عَنِ الأخِرةِ هُم غـفِلوُنَ.» (روم/30،7) 2. استكبار: كسانى كه به آخرت ايمان نمى‌آورند، دل‌هايشان حق را انكار مى‌كند و مستكبرند: «فَالَّذينَ لاَيُؤمنونَ بِالأَخِرةِ قُلوبُهم‌مُنكِرةٌ وهُم‌مُستَكبِرونَ.» (نحل/16،22) 3. دنيادوستى: قرآن، خطاب به دنيا دوستان مى‌گويد: شما دنياى زودگذر را دوست داريد، و‌آخرت را وامى‌گذاريد. (قيامت/75،20و21) نيز روم/30،7؛ اعلى/87‌، 16و 17؛ ابراهيم/14،3). 4. مرض قلب: و برخى از مردم مى‌گويند: ما به خدا و روز بازپسين ايمان آورده‌ايم؛ ولى مؤمن [راستين]نيستند ... در دل‌هايشان مرضى است: «و‌مِنَ النَّاسِ مَن يَقولُ ءَامنَّا بِاللّهِ وبِاليَومِ‌الأَخِر و ماهُم بِمُؤمنينَ * ... فِى قُلوبِهِم مَرضٌ.» (بقره/2، 8‌و 10) مقصودازمرض، شكّ * و نفاق* است.[114] 5‌.‌دل‌باختگى به ثروت و فزونى نعمت*: از قوم ثمود، اشرافى كه دل‌باخته ثروت خود بودند، آخرت را تكذيب و پيامبرى صالح(عليه السلام)را انكار كردند[115]:«و‌قَالَ المَلأُ مِن قَومِهِ الَّذينَ كَفروا و كَذَّبوا بِلقاءِ الأَخِرةِ و أَترفنـهُم فِى الحَيوةِ الدُّنيا ما هـذا إِلاَّ بَشرٌ مِثلُكُم...‌.» (مؤمنون/23، 33)

ادامه نوشته

آخرت: جهان واپسين، عالم پس از دنيا

ايمان به آخرت در قرآن:

ايمان به آخرت، در كنار ايمان به خدا و ايمان به پيامبران قرار گرفته كه نشان دهنده اهمّيّت آن است: «وَلـكِنَّ البِرَّ مَن ءَامَنَ بِاللّهِ وَ اليَومِ الأخِرِ وَالمَلـئِكَةِ والكِتـبِ وَالنَّبيِّينَ» (بقره/2،177) هم‌چنين به تصريح قرآن، ايمان* به آخرت، جزئى از دعوت ساير پيامبران نيز بوده؛[84] چنان‌كه در صحف ابراهيم و موسى(عليهما السلام)بر پايدار بودن آخرت تأكيد شده (اعلى/87‌،17ـ19) و شعيب(عليه السلام)قوم خود را به پرستش خدا و باور به آخرت ترغيب كرده است. (عنكبوت/29،36) يوسف(عليه السلام)از منكران خدا و آخرت دورى جسته، خود را در اعتقاد به مبدأ و آخرت، پيرو پدرانش ابراهيم و اسحاق و يعقوب مى‌داند (يوسف/12،37 و 38) هم‌چنين موسى(عليه السلام)قارون مال‌اندوز را به كار براى آخرت مى‌خواند. (قصص/28،77) درباره جمعى از اهل كتاب، آمده است: از ميان اهل كتاب، گروهى درست كردارند... به خدا و آخرت ايمان دارند. (آل‌عمران/ 3، 113 و 114)

آثار ايمان به آخرت:

ايمان و باور به سراى آخرت و اعتقاد به اين كه بين كردار انسان در دنيا و سرنوشت او در آخرت ارتباط وجود دارد، تأثير بسيارى در روح و روان و نيز افعال اختيارى انسان دارد. برخى از آثارى كه قرآن آن‌ها را ذكر كرده بدين شرح است: 1.پاى‌بندى به دستورهاى الهى: ايمان به‌آخرت، موجب‌تسليم شدن در برابر فرمان‌هاى خداوند، مانند جهاد (توبه/9،44)، انفاق در راه خدا (توبه/9،99)، مراقبت بر نماز (انعام/6‌،92)، تعمير مساجد (توبه/9،18)، رعايت حقوق خانواده (بقره/2،228 و 232) و شهادت به حق (طلاق/65‌،2) مى‌شود. 2.‌اطاعت از خدا و پيامبر و اولوا الامر: قرآن، لازمه ايمان به خدا و آخرت را اطاعت از خدا، پيامبر و اولياى امر مى‌داند: «أَطِيعُوا اللّهَ و أَطِيعُوا الرَّسولَ و أُولِى الأَمرِ مِنكُم ... إِن كُنتُم تُؤمِنونَ بِاللّهِ و اليَومِ‌الأَخِرِ». (نساء/4،59) 3.حق‌طلبى و ايمان به قرآن: كسانى كه به آخرت ايمان مى‌آورند، در مقابل حقيقت تسليم بوده، به قرآن نيز ايمان مى‌آورند: «وَالَّذِينَ يُؤمِنونَ بِالأَخِرةِ يُؤمِنونَ به.»(انعام/6‌،92) به گفته علاّمه طباطبايى، چون قرآن به آرامش آخرتى مى‌خواند و از عذاب جاويدان برحذر مى‌دارد، مؤمنان به آخرت و به آن ايمان مى‌آورند.[85] 4.‌پيروى نكردن از شيطان: شيطان، بر مؤمنان به آخرت سلطه‌اى كه به پيروى از او بينجامد ندارد:«و‌مَا كانَ لهُ عَليهِم مِن سُلطـن إِلاَّ لِنَعلمَ مَن يُؤمِنُ بِالأَخِرةِ» (سبأ/34،21) زيرا ترديد در امر آخرت عامل پيروى از شيطان است.[86] 5‌.‌آرامش*: انسانى كه همه چيز را در زندگى دنيا خلاصه مى‌كند و به آخرت ايمان ندارد، در زندگى احساس پوچى و بى‌هدفى مى‌كند؛ از همين رو ناكامى‌ها، سختى‌ها و مصيبت‌ها و هم‌چنين ترس از مرگ و نابودى و نبود پناه‌گاه مطمئن و نگرانى از گذشته و فرصت‌هاى از دست رفته و وحشت از آينده، آرامش روحى و روانى او را سلب مى‌كند؛[87] در حالى كه انسان معتقد به آخرت، دنيا را گذرگاه و وسيله‌اى براى رسيدن به هدف، و‌آخرت را هدف و مقصد جاودانى خود مى‌شناسد. كسانى كه به خدا و روز بازپسين ايمان آورده، كار نيكو انجام مى‌دهند، نه ترسى دارند و نه اندوهى: «مَن ءَامَن بِاللّهِ و اليَومِ الأَخِرِ و عَمِلَ صـلحاً فَلاَ خوفٌ عَليهِم و لاَ هُم يَحزَنونَ.» (مائده/5‌،69) نيز بقره/2،62‌. 6‌. بهره‌مندى از نعمت‌هاى دنيايى با مصونيّت از عذاب آخرتى: ابراهيم(عليه السلام)در دعاى خويش از خدا مى‌خواهد كه مكّه را شهرى امن گرداند، و‌مردمش را ـ هركس از آنان كه به خدا و روز بازپسين ايمان بياورد ـ از فرآورده‌هاى دنيا روزى بخشد: «و‌إِذ قَالَ إِبرهيمُ رَبِّ اجعَل هـذا بَلداً ءَامِناً و ارزُق أَهلَهُ مِنَ الثَّمرتِ مَن ءَامنَ مِنهُم بِاللّهِ واليَومِ الأَخِرِ». (بقره/2،126) خداوند ضمن پذيرش دعاى ابراهيم(عليه السلام)بيان داشته كه كافران از اهل مكّه را نيز از نعمت‌هاى دنيايى بهره‌مند مى‌سازد؛ امّا در آخرت، اين دو گروه از هم جدا و كافران به عذاب* آتش مبتلامى‌شوند. (بقره/2، 126) طبرسى «ثمرات» در آيه را به «انواع رزق» تفسير كرده است.[88] 7. برخوردارى از هدايت و رستگارى*: آنان كه به آخرت يقين* داشته‌باشند، از هدايت الهى برخوردار بوده، هم‌آنان رستگارند: «و‌هُم بِالأَخرةِ هُم يُوقِنونَ * أُولـئِكَ عَلى هُدىً مِن رَبِّهِم و أُولـئِكَ هُمُ‌المُفلِحون.»(لقمان/31،4 و 5) 8‌.پاداش الهى: كسانى كه به‌خدا و آخرت ايمان داشته، كارهاى پسنديده انجام دهند، اجرشان نزد خدا محفوظ است:«مَن‌ءَامنَ بِاللّهِ و اليَومِ الأَخِرِ و‌عمِلَ‌صـلِحاً فَلهُم أَجرُهُم عِندَ رَبِّهِم» (بقره/2،62) و نيز نساء/4،162. 9. رحمت و رضون الهى و بهشت: مؤمنان به خدا و آخرت، در‌جوار رحمت حق در‌مى‌آيند: «ومِنَ الأَعرابِ مَن يُؤمنُ بِاللّهِ و‌اليَومِ الأَخِرِ ... سَيُدخِلُهُم اللّهُ‌فِى رَحمتِهِ» (توبه/9،99) و آيه 22 مجادله/58‌آنان را به بهشت*‌جاويد وعده مى‌دهد. خداوند از آنان راضى است و آنان نيز از خدا راضى‌اند: «لا‌تَجِدُ قومًا يُؤمنونَ بِاللّهِ واليَومِ الأَخِرِ... رَضِىَ اللّهُ عَنهُم و رَضُوا عَنه.» 10.‌خودسازى و پذيرفتن پند: كسانى كه به خداو آخرت ايمان داشته باشند، پندهاى الهى را مى‌پذيرند: «ذلِكَ يُوعَظُ بهِ مَن كَانَ مِنكُم يُؤمنُ بِاللّهِ و اليَومِ الأَخِرِ...‌.» (بقره/2، 232) ايمان به آخرت، انسان را به تهذيب جان وا داشته و در پرورش روح نقش مؤثّرى دارد.[89]

ادامه نوشته

آخرت: جهان واپسين، عالم پس از دنيا

شباهت‌ها و تفاوت‌هاى دنيا و آخرت:

براى شناخت بهتر آخرت، لازم است به بررسى شباهت‌ها و تفاوت‌هاى دنيا و آخرت بپردازيم؛ زيرا دنيا و آخرت دو مفهوم متضايف هستند كه شناخت هر يك بدون شناخت ديگرى ممكن نيست.[50]

الف. شباهت‌ها:

1. انسان در هر دو جهان به خود و متعلّقاتش آگاهى كامل داشته و از شخصيّتى واحد برخوردار است: «يـلَيْتَنى كُنتُ مَعَهُم» (نساء/ 4، 73) و نيز كهف/ 18، 42؛ حاقه/69‌،25؛ فجر/ 89‌، 224. 2.انسان در هر دو جهان، غرايز انسانى و حيوانى دارد[51]:«و‌فـكِهَة مِمّا يَتخَيَّرُونَ * وَ لَحمِ طير مِمّا يَشْتَهُونَ * وَ حُورٌ عِينٌ * ... لا يَسمَعوُنَ فِيها لَغوًا و لا تَأثِيمًا * إلاّ قِيلاً سَلَـمًا سلـمًا» (واقعه/ 56‌، 20ـ 26) و با آلام و لذّت‌هاى عقلى و حسّى مواجه است[52]:«و‌لا يُكَلِّمُهمُ اللّهُ و لاَ يَنظُرُ إِليهِم يَومَ القِيـمةِ و لاَ يُزكّيهِم و لَهُم عَذابٌ أليمٌ» (آل‌عمران/ 3، 77) و «ارجِعِى إلى رَبِّكِ رَاضِيةً مَرضِيَّةً * فَادخُلى فِى عِبـدِى * وَادخُلِى جَنَّتِى» (فجر/ 89‌، 28‌ـ‌30) و رنج‌ها و لذّت‌هاى جسمى، در هر دو جهان از طريق جسم براى روح*، حاصل مى‌شود: «كُلَّما نَضِجَت جُلُودُهم بَدّلنـهُم جُلودًا‌...‌.» (نساء/ 4، 56) 3. خداوند در هر دو جهان قابل رؤيت حسّى نيست[53]:«لا‌تُدركُه الأبصـرُ» (انعام/ 6‌، 103) گرچه در آخرت، حق به طور كامل آشكار شده، انسان‌ها به وجود پروردگار يقين مى‌يابند[54]:«...‌و‌يَعلمُون أنّ اللّه هو الحَقُّ المُبينُ.» (نور/ 24، 25) 4. از آن جا كه خداوند، افعال و اعمال انسان‌ها را در بهشت و جهنّم به خودشان نسبت مى‌دهد: «فشـرِبونَ شُربَ الهيم»(واقعه/ 56‌، 55) «يَشربوُنَ من كَأس‌...» (انسان/ 76، 5)، آشكار مى‌شود كه انسان‌ها در آن جهان نيز اراده و اختيار دارند؛[55] امّا هر كس در محدوده دارايى‌ها و توانايى‌هايش مى‌تواند آن را اجرا كند و آن نيز به ميزانى است كه انسان خود را در اين دنيا در اختيار خدا و رسول قرار داده و از خود سلب اراده كرده باشد. (احزاب/ 33، 36)[56]

ادامه نوشته

آخرت: جهان واپسين، عالم پس از دنيا

آخرت: جهان واپسين، عالم پس از دنيا

آخرت برگرفته از ريشه «ا‌ـ خ ـ ر» و مؤنث «آخر» در برابر اوّل است و همان‌گونه كه از اين جهان به «اولى» تعبير شده، از جهان پس از دنيا نيز به «آخِر» و «آخرت» تعبير مى‌شود. منشأ ايمان به آخرت، بيش از هر چيز، وحى الهى است كه به وسيله پيامبران به بشر ابلاغ شده است[21] و قرآن نيز با شيوه‌هاى گوناگونى به اثبات معاد پرداخته و به شبهات منكران آن پاسخ گفته است؛ ولى وجود چنين جهانى از طريق عقل و فطرت نيز اثبات مى‌شود؛ زيرا عقل انسان، پس از شناختن خداوند و عدالت وى، درمى‌يابد كه بايد جهانى پس ازدنيا وجود داشته باشد تادر آن، هركس به جزاى اعمال خويش برسد.[22]چنان كه وجود نداشتن آخرت به اين معنا است كه آفرينش آسمان‌ها و زمين و ديگر موجوادت بيهوده است و اين با حكمت خداوند منافات دارد. فطرتِ نامحدودطلبى و عشق به جاودانگى كه در محبّت فرزند و علاقه به جاودانگى در خاطره‌ها و‌... ظهور مى‌يابد نيز انسان را به انديشه در جهانى‌ديگر سوق مى‌دهد.[23] تحقيقات باستان‌شناسى درباره انسان‌هاى نخستين، نشان مى‌دهد كه آن‌ها نيز به نوعى حيات غير آشكار براى مردگان اعتقاد داشتند؛ لذا همراه آن‌ها غذا و سلاح دفن‌مى‌كردند.[24]
طبق آيات قرآن، ايمان به آخرت از آموزه‌هاى اصلى همه اديان الهى بوده كه تمام پيامبران درباره آن تأكيد ويژه‌اى داشته‌اند. (اعلى/ 87‌، 17‌ـ‌19) امّا در كتاب‌هاى آسمانى مربوط به اديان گذشته كه اكنون در دست ما قرار دارد، توجّه چندانى به آخرت نشده است. از ميان اديان بزرگ شناخته شده، شايد اوستا نخستين كتابى باشد كه با صراحت از جهانى در پايان دنيا ياد، و‌درباره حالات آن، حتّى بيش‌تر از كتاب مقدّس بحث كرده است.[25] هندوان و بوداييان نيز به جهان سعادت‌مندى معتقدند كه بى‌درنگ پس از مرگ يا پس از تناسخ‌هاى مكرّر به آن مى‌پيوندند.[26] در تورات كنونى به ندرت ذكرى از آخرت به ميان آمده؛[27] حتّى برخى از دانش‌مندان يهودى با صراحت وجود آن را انكار كرده‌اند.[28] در انجيل كنونى، توجّه بيش‌ترى به مباحث آخرت شده؛ امّا باز هم به آخرت‌شناسى اهمّيّت كمى داده شده است؛[29] در صورتى كه دين اسلام براى آخرت اهميّت خاصّى قائل شده و اعتقاد به آن را در كنار اعتقاد به توحيد، شرط مسلمانى دانسته است.[30] آيات فراوانى از قرآن، به بحث درباره آن جهان پرداخته، به طورى‌كه گفته شده، حدود يك سوم[31] قرآن، آيات مربوط به جهان آخرت است. در حقيقت، آخرت مكمّل و معنابخش ديگر اصول دين بوده، بدون آن نمى‌توان به خداوند و صفاتش مانند عدل و حكمت و فلسفه نبوّت و به تبع آن امامت اعتقاد كامل يافت؛[32] به عبارت ديگر، بدون آخرت، دعوت دينى و تبليغ پيامبران بى‌اثر خواهد بود؛ زيرا پذيرفتن دين و پيروى از مقرّرات شرع، خالى از كلفت و سلب آزادى نيست و در صورتى كه متابعت آن، اثرى در بر نداشته باشد، هرگز مردم زير بار آن نرفته، از آزادى طبيعى دست بر نخواهند داشت.[33]
موضوع آخرت را در قرآن كريم، از واژه‌هاى فراوانى مانند برزخ، بعث، حشر*، نشر، صراط، قيامت*، ميزان*، يوم‌الدين، يوم‌الفرقان، يوم‌الحسرة، يوم‌الحساب و ده‌ها واژه ديگر مى‌توان استفاده كرد؛ ولى با توجّه به تحليل واژه «آخرت» كه در آن تقابل با جهان نخستين (دنيا) نهفته، مناسب‌تر است در مقاله مربوط به آن، به مسائل كلّى مربوط به آن جهان پرداخته شود و از آن جا كه اين گونه مباحث در قرآن بيش‌تر با دو واژه «آخرت» و «يوم الآخر» بيان شده، دراين مقاله نيز از واژه‌هاى ديگر جزدر عنوان «شباهت‌ها و تفاوت‌هاى دنيا و آخرت» كه در جهت تبيين حقيقت آخرت است، كم‌تر استفاده مى‌شود و اغلب به آياتى پرداخته مى‌شود كه دربردارنده يكى از دو واژه مزبور باشند؛ ضمن آن كه مبحث آخرت، مبحثى گسترده بوده، هريك از واژه‌هاى ديگر، خود نيزبه طور مستقل مدخل قرار مى‌گيرند.

ادامه نوشته