ویژه نامه هفته معلم

معلم رکن آموزش وپرورش

دید بطور غیر مستقیم و باکنایه او را متنبه سازد، تا دست از مسیر نادرست بردارد و اگر متوجه نشد با صراحت او را از امور ناروا باز دارد.

وظایف معلّم در برابر دانش آموز

می رود از سینه ها در سینه ها	از ره پنهان صلاح و کینه ها
صحبت صالح تو را صالح کند	صحبت طالح تو را طالح کند

اگر معلم به وظایف خویش به درستی آگاه باشد و از نحوه رفتار و کردار و شیوه های خویش مراقبت لازم را به عمل آورد در این صورت می تواند انسانی صالح و شایسته به جامعه تحویل دهد در این خصوص معلم وظایفی دارد که اجمالاً آنها را از نظر علاقه مندان می گذرانیم.

1ـ ایجاد انگیزش در فراگیران: انگیزه تابعی از چند عامل می باشد: انتظارات هنگام ارزیابی، میزان اختیارات، ماهیت فعالیت کلاسی، انگیزش درونی از تمایلات دانش آموز ناشی می گردد و انگیزش بیرونی به شرایطی که در محیط وجود دارد، وابسته است، این دو می توانند اثرات متفاوتی بر احساس های فردی دانش آموزان در فعالیت های درسی، خلاقیت و شکوفایی استعداد آنها اثر بگذارد، وقتی افراد به این واقعیت برسند که خود انگیخته و شایسته اند، انگیزش تحقق می یابد معلمان غالباً با چگونگی پیشبرد انگیزش بیرونی از قبیل پاداش دادن، جشن ها و اردوها وحتّی اخطارهای متداول آشنایی دارند و از این ها برای عملکردهای شایسته و نگرش های مشارکتی کمک می گیرند امّا تلاش در جهت شکوفایی انگیزه های درونی به ظرافت ویژه ای نیاز دارد و این موضوع یک مسأله روان شناختی بوده و به موقعیت های متفاوت بستگی دارد در واقع افراد زمانی به طور بیرونی برانگیخته می شوند که به خاطر پاداش و اجتناب از موقعیت منفی به کاری اقدام کننده، در مقابل بر انگیختگی زمانی درونی است که اشخاص به دلیل تمایل درونی به انجام دادن موفقیت آمیز تکلیف، به آن عمل کنند بدون توجه به این که با پاداش و تنبیهی همراه باشد و دانش آموزان زمانی به این رویکرد علاقه بروز می دهند که احساس شایستگی کنند و معلم باید چنان محیطی بیآفریند که تصورات شاگردان را از شایستگی و کنترل خود افزایش دهد، برای رسیدن به این منظور باید اصولی رعایت گردد: ایجاد محیط کلاس قابل پیش بینی، یافتن تعادلی بین تکالیف تحصیلی درگیر کننده و متوسط و بوجودآوردن فرصت هایی برای دانش آموزان در این باره که به رشد شایستگی آن ها منجر خواهد شد، تدارک حمایتهای آموزشی لازم برای دانش آموزان اصل سوم است که علاوه بر روش گفتاری معلم باید از الگودهی، تقسیم تکلیف و تجزیه اهداف استفاده کند، چهارمین اصل این است که معلم فرصت هایی را ارائه دهد تا دانش آموزان در انتخاب نوع یادگیری آزاد باشند که باید راهنمای آنان بود و تشویقشان کرد تا انتخاب های آسان را برگزینند، همچنین معلم بهتر است به جای مقایسه کردن دانش آموزان با یکدیگر، شایستگی آنان را از طریق نشان دادن میزان رشد و پیشرفت که در یک دوره معین رخ می دهد کشف کند و یا به او نشان دهد که تا چه حد و مقدار به ملاک های از قبل تعیین شده رسیده و یا ناموفق بوده است. آخرین اصل به معلمان پیشنهاد می کند که هراز چندگاهی به فعالیت ها و دروس بعدی تازگی بخشند و آن را به صورت غیر منتظره درآورند، اجرای این روش علاقه دانش آموزان را به درس و فعالیت های کلاسی افزایش خواهد داد.(36)

ادامه نوشته

ویژه نامه هفته معلم

معلم رکن آموزش و پرورش

 

خصال معلّم

چنین نیست که هر کس قوت حافظه و انبار کردن و تحویل دادن اصطلاحات و محفوظات علمی و ادبی را بدست آورد و آن ها را به فراگیران انتقال داد، معلم است و منزل و مقام معنوی و شایستگی های روحانی را به خویش اختصاص داده است، دانش اکتسابی اگر با ایمان، درست کرداری و راست گفتاری حکیمانه مقرون نباشد نه تنها سرچشمه هدایت و رشد نخواهد بود بلکه مایه ضلالت است. مقصود و هدف اسلام از تحصیل علم و معارف این علوم اکتسابی که در مدرسه و نزد معلمان و استادان یاد می گیرند نیست و این آئین چنین دانشی را برای سعادت بشر کافی نمی داند بلکه غرض عالی تری دارد و آن عبارت است از تربیت اخلاق، رشد معنوی و معرفت حقیقی که روح و روان آدمی را به فضایل و کمالات عالی آراسته نماید: آن علمی که بر عبادت خداوند رحجان دارد و عالمش وارث انبیاست و مداد فضلش از خون شهیدان برتر است یاد دادن و فراگرفتن تعدادی تعاریف و فورمول های خشک فیزیک و ریاضی و انباشتن حافظه از چند واژه تازه و مباهات کردن به آنها نمی باشد، تازه عده ای این دانسته ها را که اثری بر فکر و ذهنشان هم ندارد و صرفاً چون بسته هایی در انبار مغز جاداده اند مایه تکبّر، سرمایه خودنمایی، خودستایی و فضل فروشی قرار می دهند و جاهلانه می گویند ما مدرک بالا هم داریم! در حالی که درک پایین تری دارند، علمی که مقصودش تحصیل امور دنیوی، ریاست طلبی و صدرنشینی کاذب و فخر فروشی بر مردمان جامعه باشد در واقع علم نیست بلکه جهالتی است در پوستین علم و دارنده اش جاهل عالم نماست، علم حقیقی باید مایه صفای روح و روشنایی ضمیر باشد و تیرگی های دل و جان را زایل کند، خیر و برکت و صلاح و نیکی به همراه دارد و نفاق، بخل و حسد را محو می سازد و صاحبش را فروتن و عاری از هرگونه عجب، داعیه داری، گزافه گویی و لاف زدن و خود ستایی می نماید معلم نیز باید دانشی را تحصیل نماید و به دانش آموزان بیاموزد که مایه آمادگی، آرامش درون، سکینه قلب و

 

 

 

ادامه نوشته

ویژه نامه هفته معلم

معلم رکن آموزش و پرورش

کسی گفت: چونی چنین رنج بر	به تعظیم استاد بیش از پدر؟
بگفتا: زد آن نقش آب و گِلم	وزین تربیت یافت جان و دلم
از آن شد تن من پذیرای جان	وزین آمدن زنده و جاودان

«جامی»

تعلیمات معلمان بشریت

در فرهنگ لغت معلم به معنای تعلیم دهنده، آموزنده، مدرّس، آموزگار، استاد و شیخ آمده است. در اهمیت مقام معلم همین بس که پروردگار متعال نخستین معلم انسانیت است، چرا که به قول قرآن کریم خداوند تمامی اسماء را به آدم آموخت: و علّم آدم الاسماء کلّها؛(1) و نیز کلام وحی تأکید دارد معلم و آموزنده شما خداست: و یعلّمکم اللّه و اللّه بکلّ شی ءٍ علیم(2) و در سوره اقرأ که به قول جمعی، آغازین سوره بود که بر رسول اکرم(ص) نازل گردید، خداوند می فرماید: الّذی علّم بالقلم، علّم الانسان ما لم یعلم(3) و در سوره الرحمن می خوانیم: الرّحمن علّم القرآن خلق الانسان علّمه البیان.(4)

اساس فرهنگ و معارف بشری خواندن، نوشتن و سخن گفتن است و آنچه بشر را از سایر موجودات ممتاز می سازد همین سه مورد می باشد و معلّم این ها خدای عزّو جلّ است زیرا در مقام خواندن می فرماید: علّم القران و علّم بالقلم و علّمه البیان که به نوشتن و تکلّم اشاره دارد. بنابراین عالم صنع به منزله مدرسه ای است که افراد بشر به تفاوت مراتب، تفاوت های فردی و استعدادها، فراگیران این مدرسه هستند. خداوند متعال علاوه بر این که معلّم عمومی و مربّی تمام انسان ها می باشد، تعلیم اختصاصی هم دارد و شاگرد اول و برجستگان تدریس خصوصی او انبیاء و اولیاء عظام هستند. در سوره کهف ذیل داستان خضر و موسی(ع) خداوند درباره خضر می فرماید: آتیناه رحمةً من عندنا و علّمناه من لدنّا علماً(5)، در اینجا خداوند معلّم اختصاصی یکی از بندگان با استعداد و شایسته خود است که به مرتبه علم لدّنی در برابر دانش اکتسابی ارتقاء داده شد. رسول اکرم(ص) در روایتی فرموده اند: ادّبنی ربّی فاحسن تأدیبی: پروردگارم مرا تربیت کرده و نیکو مرا ادب آموخته و مرا به حسن ادب پرورش داده است.

 

ادامه نوشته

ویژه نامه هفته معلم

«اگر دانش آموزی به هنگام تدریس، رسش را خوب بفهمد و لبخند رضایت بر لبانش نقش بندد، همان مدال معلم است و به آن افتخار خواهد کرد».⁽¹⁾

ثواب آموزش در احادیث معصومان:

امام باقر علیه السلام : هر کس یک باب هدایت آموزش دهد جو با آموزش خود، دروازه ای از هدایت را بگشایدج، برای او همانند پاداش کسی است که به آن عمل کند و از پاداش عمل کنندگان به آن نیز چیزی کاسته نمی شود.⁽²⁾

امام صادق علیه السلام : هر کس (کار یا علم) نیکویی را به دیگری بیاموزد، برایش همانند پاداش کسی باشد که به آن عمل کند. جراوی می گوید:ج عرض کردم: اگر دانش آموز آن علم را به دیگری بیاموزد، آیا باز هم پاداشی برای معلم اولی هست؟ حضرت فرمود: اگر به همه مردم (هر یک به واسطه دیگری) آموزش دهد، برای او همانند آن پاداش (هر کسی که به آن علم عمل کند) هست. راوی می پرسد: حتی اگر معلم اول از دنیا برود؟ امام صادق علیه السلام پاسخ می دهند: حتی اگر مرده باشد⁽³⁾ نیز همانند ثواب هر کس که به آن علم عمل کند، بعد از مرگ نیز برای آن علم نخستین معلم خیر منظور می شود.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم : اگر کسی علمی را یاد گیرد و آن را به مردم بیاموزد، این کار او صدقه است.⁽⁴⁾

پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم : بهترین صدقه، این است که انسان علمی را یاد گیرد و سپس آن را به برادر خود آموزش دهد.⁽⁵⁾

معلم از نگاه امام خمینی؛

شغل معلمی همان شغل انبیاست. پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم معلم همه بشر است و بعد از او حضرت امیر علیه السلام باز معلم همه بشر است.

وظیفه معلم، هدایت جامعه است به سوی اللّه .

شما معلمین، یک شغل بسیار شریف دارید.

______________________________

1. مشعل هدایت، صص 66 ـ 67.

2. تحف العقول، ص 297.

3. بحارالانوار، ج2، ص17؛ میزان الحکمه، ج8، ص 3957.

4. میزان الحکمه، ج8، ص 3955؛ منیة المرید، ص 105.

5. منیة المرید، ص 105.

ادامه نوشته

ویژه نامه هفته معلم

رسیدگی به شاگردان

رسیدگی به وضعیت شاگردان، به ویژه در روزهای بیماری، از ویژگی های معلمان برتر است. یکی از شاگردان امام خمینی؛ می گوید: «امام اگر پی می بردند طلبه ای زحمتکش است و درس می خواند، خیلی برای او احترام قایل بودند. در ایام طلبگی، در قم به بیماری سختی دچار شدم. آن مقدار که امام در مدت بیماری به من مهربانی کردند و از من مراقبت نمودند، اگر پدرم در قم کنند».⁽¹⁾ بود، به این شکل از من مراقبت نمی کرد. این تنها به این دلیل بود که من طلبه ای بودم غریب و در قم درس می خواندم، و روحیه شاگردپروری و غریب نوازی ایشان، موجب شده بود از من مراقبت

انجام وظیفه

یکی از شاگردان شهید رجایی می گوید: براساس رسمی نادرست، یک سال دو سه روز مانده به پایان اسفندماه، بچه ها کلاس ها را تعطیل کرده بودند. آقای رجایی را دیدم که سر ساعت وارد کلاس شد و بعد از مدتی، با دستی گچی از کلاس بیرون آمد. به سرعت وارد کلاس شدم و با می گویم».⁽²⁾ شگفتی دیدم مطالب درسی جدید را بر تخته نوشته و پیامی به این مضمون به دانش آموزان داده است: «من برای انجام وظیفه به کلاس آمدم و درس را نوشتم. سال نو را به همه تبریک

معلمی، عشق و هنر

معلمی، ارزش بسیار والایی در نزد بزرگان ما دارد. آنان به هر شیوه ممکن، از معلمان و مقام پرارج آنان یاد کرده اند تا بدین وسیله، انسان ها را از مقام ارزشمند آنان آگاه سازند. شهید رجایی می فرماید: «معلمی شغل نیست؛ معلمی عشق است. اگر به عنوان شغل انتخابش کرده ای، رهایش کن و اگر عشق توست، مبارکت باد».⁽³⁾ معلمی، هنری است که با درهم آمیختن عشق و علم، جامعه ای را می سازد و به جایگاهی والا می رساند. به اسکندر گفتند: چرا معلم خود را بیش از پدر، بزرگ می شماری؟ گفت: «زیرا پدر من، مرا از عالم ملکوت به زمین آورده و استاد، مرا از زمین به آسمان برده است».⁽⁴⁾

______________________________

1. محمدرضا سبحانی نیا و سعیدرضا علی عسگری، مهر و قهر (گلچینی از لطافت ها و صلابت ها در زندگی امام خمینی؛)،اصفهان، مرکز فرهنگی شهید مدرس، 1379، چ2، ص 74.

2. حسین بافکار، مشعل هدایت، قم، مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما، 1382، ج1، ص 67.

3. حسین دهنوی، معلم موفق، سازمان تبلیغات اسلامی، 1372، چ1، ص 37.

4. منیة المرید، ص 241.

ادامه نوشته

ویژه نامه هفته معلم

برترین بخشنده

معلمان و آموزگاران از سوی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم ،بخشنده ترین انسان ها دانسته شده اند. آن حضرت می فرماید: «آیا شما را از برترین بخشنده آگاه نسازم؟ خداوند، بخشنده ترین است و من، بخشنده ترین فرزند آدم علیه السلام هستم و بخشنده ترین کس پس از من، فردی است که دانشی می آموزد و آن را منتشر می کند».⁽¹⁾

مجاهد راه خدا

تعلیم دهندگان علوم و آموزگاران ارجمند جامعه، همانند مجاهد در راه خدا هستند؛ زیرا در راه پرورش شاگردان، از هیچ کوششی فروگذار نمی کنند. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم می فرماید: «هرکس به مسجد من بیاید و هدفش، جز یاد گرفتن یا یاد دادن نیکی باشد، مانند مجاهد در راه خداست و هر کس برای غیر از این بیاید، چون کسی است که به تماشای کالای دیگران آمده است».⁽²⁾

برتر از عابد

از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم درباره دو مردی از بنی اسرائیل پرسیدند که یکی از آنها دانشمند بود و نماز واجبش را می خواند و سپس نیکی ها را به مردم یاد می داد، و دیگری که روز را روزه می گرفت و شب به عبادت برمی خاست؛ کدام یک برترند؟ حضرت پاسخ داد: «برتری این دانشمندی که نماز واجب را می خوانْد و سپس می نشست و به مردم می آموخت، بر آن عابد که روز را روزه می گرفت و شب برمی خاست، مانند برتری من بر پایین ترین فرد شماست».⁽³⁾

دورترین فرد

معلمان، وظیفه سترگی در برابر شاگردان برعهده دارند و رفتار آنان، از نگاه تیزبین دانش آموزان پنهان نمی ماند. گاه دیده شده که رعایت نکردن عدالت میان دانش آموزان، بعضی از آنها را از مدرسه و علم آموزی فراری داده است. در واقع معلمان وظیفه دارند افزون بر آموزش دانش آموزان، همه آنها را به یک دید بنگرند و هیچ تفاوتی میان آنان نگذارند. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم می فرماید: «دورترین مردم از خدا، آموزگار کودکانی است که میان آنها به مساوات رفتار نکند».⁽⁴⁾

______________________________

1. همان، 463؛ محمد محمدی ری شهری، میزان الحکمه، ترجمه حمید رضا شیخی، قم، انتشارات دارالحدیث، 1379، چ2، ج 8، ص 3961.

2. علم و حکمت در قرآن و حدیث، ج2، ص 463.

3. میزان الحکمه، ج 8، ص 3961.

4. علاءالدین متقی هندی، کنز العمال، تحقیق محمود دمیاطی، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1419ق، چ1، ج 16، ص 10

ادامه نوشته

ویژه نامه هفته معلم

روشنان زندگی

گمنامان آشنا

روز معلم، روز بزرگداشت عشق و ایثار است. تجلیل از کسانی که علم را جرعه جرعه در جان ها جاری می کردند. خود لحظه لحظه می سوختند و با دانش خویش، جامعه را می ساختند و فردایی باشکوه را نوید می دادند. امروز، روز بزرگداشت کسانی است که الف قدّشان، در راه تعلیم خوبی ها خمیده شد. روز پاسداشت عزیزانی است که در سنگر علم و دانش، سربازانی با اخلاص و دانشمند تربیت کردند. امروز، روز یاد کردن از گمنامان آشناست؛ آنان که دفترهای خاطرات از عطر یادشان آکنده است.

الفبای عشق

معلم عزیز! آن زمان که پای درست می نشستم و تو الفبای عشق را به من می آموختی، دلم از گوهر کلمات خالی بود و من با انبوهی از حرف ها به خانه بر می گشتم و شبانگاهان، با یاد تو به خواب می رفتم. سال ها از آن لحظات شیرین می گذرد، ولی هنوز یاد و نامت دردلم زنده است و تو را می ستایم که همچون انبیا، به تعلیم و تربیت عشق می ورزی. آن زمان برایم از دانایی می گفتی، محبت را می آموختی و زندگی را هجا می کردی، و من در سایه سار وجودت پیش می رفتم و قدم امروز به احترام نامت قیام می کنم، در زلال کلماتت رها می شوم و حدیث زندگی را با تو مرور می کنم. از قدم برمی داشتم. تو بودی که دست مرا گرفتی تا در پرتگاه ها و لغزش گاه های زندگی نیفتم. من نیز

نیکی ماندگار

بر اساس آموزه های دینی، آموختن دانش به دیگران، آثار معنوی ماندگاری برای آموزگار در پی خواهد داشت. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «آدمی در روز رستاخیز می آید و با خود کارهای نیکی چون

83

ابرهای انبوه یا کوه های سر به فلک کشیده دارد. پس می گوید: پروردگارا! اینها را که من انجام نداده ام، پس از کجایند؟ خداوند می فرماید: این دانش توست که به مردم آموختی و پس از تو بدان عمل کردند».⁽¹⁾ پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در این روایت، آموزش را به عنوان نیکی ماندگاری برای معلمان معرفی می کند.

همگام با پیشرفت های علمی

دانایی، اندیشیدن و نوآوری، از ویژگی های معلمی است که همگام با علوم روز پیش می رود. معلم موفق کسی است که به اطلاعات پیشین خود بسنده نکرده، با فراگیری همیشگی دانش، در شکوفایی علمی دانش آموزان خود نقش مهمی ایفا کند. امام حسن علیه السلام می فرماید: «به مردم بیاموز و دانش دیگران را فراگیر تا دانش خود را استوار سازی و آنچه را ندانسته ای، بدانی».⁽²⁾

بهترین چیزها

تعلیم و تربیت انسان ها، پاداش فراوانی به همراه دارد و کسانی که خالصانه به امر تعلیم مشغولند، از چنین پاداشی بی نصیب نخواهند بود. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم می فرماید: «بهترین چیزهایی که انسان پس از خود به یادگار می نهد، سه چیز است: فرزند شایسته ای که برایش دعا می کند، صدقه جاریه ای که پاداشش به وی می رسد و دانشی که پس از وی بدان عمل می شود».⁽³⁾

ادامه نوشته

ویژه نامه هفته معلم

سخن نخست

وقتی به کلاس قدم می گذارد، بهار با نسیم نفس هایش می شکفد و گل و لبخند و زمزمه، فضا را پر می کند. با او آسمان می بارد، چشمه می جوشد، نسیم می وزد و آفتاب سفره مهربان خویش را می گشاید. از خانه تا مدرسه، با هر گام، بهشت نزدیک تر می شود. نگاهش خانه مهربانی است و قلبش مهربان تر از آب. دل ها را به طراوت و پاکی و پاکیزگی می خواند. دست های گرم و صمیمی اش، مشق عشق می نویسد. سرانگشت او افق های روشن فردا را نشان می دهد واشاراتش، آن سوی پرده های خاک و ملکوت پاک خدا را. وسعت شفاف قلب ها، قلمرو اوست و کشتزار جان دانش آموزان تفرّجگاه خرمی او.

رسالت معلم

رسالت راستین معلم و رسالت پاک انبیاست. معلم، آنگاه که جز انسان سازی و کمال بخشیدن هدفی ندارد، همسایه انبیاست. رسول راستی و درستی و سفیر صداقت و سرفرازی است. معلم کسی است که تشنگان معرفت و دانش را به آب حیات می رساند. خدا معلم است و 124 هزار رسول. همه اولیا و پاکان و برگزیدگان، که قله های آفتابی و دور دست های روشن را فرا چشم انسان می نشانند. معلم اند اگر ما قدردان معلم نباشیم، خوبی، زیبایی، عظمت و فضیلت رانادیده گرفته ایم.

معلم در کلام نراقی(ره)

ملا احمد نراقی از علمای به نام شیعه، در گفتاری در باب مقام معلم می گوید: معلم باید قصدش از آموختن، قرب به خدا و ارشاد و رسیدن به ثواب باشد؛ نه جاه و ریاست و شهرت.معلم باید نسبت به شاگرد مهربان باشد و پیوسته او را اندرز دهد و اندازه فهم شاگرد را در تدریس رعایت کند و با او با او باملایمت سخن گوید و درشتی نکند. چیزی که خلاف واقع است تدریس نکند. در آموختن نباید مضایقه کند و بخل بورزد و باید مطالبی را که شاگرد قادر به درک آن نیست بدو نیاموزد.

معلم در نگاه امام(ره)

امام خمینی(ره) کلید سعادت و شقاوت جامعه را دردست معلمان دانسته، در این باره چنین می گویند: معلم اوّل خدای تبارک و تعالی است که اخراج می کند مردم را از ظلمات به نور و به وسیله انبیا و وحی مردم را دعوت می کند به نورانیت؛ دعوت می کند به کمال؛ دعوت می کند به عشق؛ دعوت می کند به محبت؛ دعوت می کند به مراتب کمالی که از برای انسان است. دنبال او انبیا هستند که همان مکتب الهی را نشر می دهند. آنها هم شغلشان این است که انسان را تربیت کنند تا از مقام حیوانیت بالا برود و به مقام انسانیت برسد. همه سعادت ها و همه شقاوت ها انگیزه اش از مدرسه هاست و کلیدش [در] دست معلمین است. این معلمان هستند که می توانند استقلال مملکت را حفظ کنند. اگر در تربیت اعوجاج باشد مملکت از دست می رود.

ادامه نوشته